Niby każdy tłumacz wie, że pleonazm jest jednym z grzechów głównych, ale z niektórych czasami nie zdajemy sobie sprawy. Warto przyjrzeć się im z bliska – kto wie, którego bohatera naszych przekładów będziemy musieli podrasować pleonazmami i tautologiami, by oddać konkretny rejestr lub indywidualny styl?
Pleonazm (z gr. pleonasmos „nadmiar”), pot. masło maślane – wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części; jeden z błędów logiczno-językowych.
Przykładowo:
- akwen wodny
- cofać się do tyłu
- błędna pomyłka
- kontynuować dalej
- okres czasu
- spadać w dół
- zabić się na śmierć
Formalnie pleonazmami są również niektóre skrótowce, jednak w praktyce ich użycie jest powszechne i przez językoznawców uważane za poprawne. Brak poprzedzającego skrótowiec rzeczownika może prowadzić do niezręczności, m.in. z uwagi na trudności z odmianą skrótowca przez przypadki:
- artykuły AGD,
- numer NIP,
- pamięć RAM,
- dioda LED,
- płyta CD,
- numer PIN,
- podatek VAT,
- wirus HIV,
- komputer PC,
Skąd się zatem biorą te niezbyt logiczne twory?
Pleonazmy czasami zawierają wyrazy pokrewne (np. maślane masło), wyrazy obce, których twórca wypowiedzi nie rozumie (np. akwen wodny), bądź powielone dodatkowym słowem znaczenia wynikające z formy leksykalnej lub gramatycznej, np. dodawanie przysłówka bardziej do form stopnia wyższego przymiotników (np. bardziej częstszy).
Wyjątek czyni regułę
Zdarzyć się mogą sytuacje, kiedy wyrażenie na pierwszy rzut oka pleonastyczne tak naprawdę nim nie jest. Na przykład, jeśli z kontekstu wynika, że wypowiedź może dotyczyć zarówno polityka Lipca, jak i miesiąca, to wyrażenie mowa jest o miesiącu lipcu nie jest pleonazmem.
Celowo zastosowane pleonazmy (niebędące błędami) mogą posłużyć do konstrukcji figur retorycznych (np. najbielszy odcień bieli).
Warto przy tym pamiętać, by nie mylić pleonazmów z tautlogią:
Tautologia (gr. ταυτος – ten sam i λογος – mowa) – konstrukcja językowa, w której poszczególne wyrazy powtarzają swoje znaczenie. W odróżnieniu od pleonazmów, w których część gramatycznie podrzędna zawiera elementy znaczenia wyrazu nadrzędnego – tautologia dotyczy związków wyrazowych pozostających w stosunku współrzędnym. Oba typy połączeń leksykalnych są zaliczane przez językoznawców do redundantnych połączeń wyrazowych.
Tautologia bywa świadomie wykorzystywana przez twórców literackich do celów ekspresji artystycznej.
Przykłady tautologii:
- źródło i geneza hymnu
- ale jednak wydaje mi się, że
- i jeszcze w dodatku
- ocena poprawności i zgodności z normą
- tylko i wyłącznie
Tautologie powstają przeważnie wskutek niepełnej świadomości znaczeń wyrazów użytych w zdaniu przez nadawcę komunikatu. Poprawianie tego rodzaju błędów polega przeważnie na usunięciu jednego z wyrazów, który nie wnosi do wypowiedzi żadnej nowej informacji.
Uzbrojeni w taką wiedzę możemy stwierdzić, że autor poniższego obrazka nieco zaszalał i przekopiował Wikipedię bez zagłębiania się w szczegóły :)
.
.
Wszytkie definicje i przykłady za Wikipedią.