Wpływy węgierskie w języku polskim


Często można usłyszeć pytanie, czy oprócz tradycyjnego „Polak, Węgier dwa bratanki…” z owymi bratankami łączy nas coś więcej. Rozważania na ten temat można by snuć na wielu płaszczyznach, jednakże jest kilka dobrze udokumentowanych – do nich zaliczają się związki na poziomie języka. Oto, co łączy nas z Węgrami jeśli chodzi o zapożyczenia, które utrwaliły się w języku polskim:

– antałek od węg. ántalag – mała beczułka na wino, piwo, objętości dwóch wiader
– besztać od węg. beste – wymyślać komuś w przykry, ordynarny sposób
– ciżma od węg. csizma – obuwie z miękkiej skóry, płytkie albo z niską cholewką, często o wydłużonym i zakrzywionym nosie
– czata, czatować od węg. csata – żołnierze ubezpieczający lub dokonujący zwiadu
– czekan od węg. csákány – dawna broń w kształcie osadzonego na lasce toporka z młotkiem
– deresz od węg. deres – koń o sierści będącej mieszaniną kępek brudnawoczerwonych i białych
– dobosz od węg. dobos – bijący w bęben
– dolman od węg. dolmány – rodzaj kurtki wojskowej kroju węgierskiego, szamerowanej, obszytej futrem, noszonej zwykle na lewym ramieniu
– gazda od węg. gazda – właściciel gospodarstwa wiejskiego
– giermek od węg. giermek – w średniowieczu młody wojownik pełniący służbę przy rycerzu i walczący obok niego, sługa
– hajduk od węg. hajdúk – żołnierz piechoty węgierskiej, wprowadzonej do Polski przez Stefana Batorego
– harce (harcerz) od węg. harc – psotna, swawolna zabawa, dokazywanie, ale też pojedynek rycerzy przed bitwą
– hejnał od węg. hajnal – pieśń grana przez trębacza zwykle o wschodzie i zachodzie słońca z wieży kościelnej lub w obozie, pobudka grana na trąbce

– honwed od węg. honvèd – żołnierz węgierskiej armii rewolucyjnej w latach 1848-1849, a później w dawnych Austro-Węgrzech
– husarz od węg. huszár – żołnierz służący w jeździe ciężkiej w dawnej Polsce
– juhas od węg. juhász – młodszy pasterz owiec w Tatrach i Karpatach
– katana od węg. katana – część stroju ludowego, krótka kurtka
– kołpak od węg. alpag – wysoka czapka spiczasto zakończona
– kontusz od węg. köntös – staropolska suknia wierzchnia, długa z rozciętymi rękawami, spiętymi zazwyczaj na plecach
– kuruc od węg. kuruc – uczestnik antyfeudalnych i antyhabsburskich powstań na Węgrzech, zwłaszcza uczestnik powstania Rakoczego
– rokosz od węg. Rákos – w dawnej Polsce zbrojne wystąpienie szlachty przeciw królowi pod hasłem ochrony zagrożonych swobód, sejmik, wiec
– szabla od węg. szabla – broń sieczna, wygięta, dziś broń sportowa
– szałas od węg. szállás – tymczasowe schronienie wyplecione z gałęzi, chrustu
– szereg od węg. sereg – rząd, linia utworzona z osób, rzeczy

Oprac. na podstawie: Z dziejów polsko-węgierskich stosunków historycznych i literackich, I. Csapláros, A. Sieroszewski, Wydawnictwo UW, Warszawa 1979. Za: Małopolska Wielu Kultur – Węgry (o tej pozycji wydawniczej pisałam szerzej tutaj).